Paragraaf B. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

3. Risico's

Zoals in de inleiding aangegeven gaan we voor de inventarisatie van de risico’s in deze begroting uit van risico’s in de kadernota 2025. Nieuwe (strategische) risico’s zijn toegevoegd, relevante wijzigingen in bestaande risico’s worden toegelicht. In de risicomatrix zijn de risico’s geplaatst in het perspectief van kans en gevolg. In de risicotoelichting wordt het risico nader omschreven en de (voortgang van) beheersmaatregelen beschreven.

Risicomatrix

Risicotoelichting

Onderstaand staan de voornaamste risico's beschreven zoals opgenomen in de kadernota 2025 als ook de beheersmaatregelen die daarop worden getroffen.

1. Risico’s sociaal domein

Het sociaal domein is omvangrijk en wordt beïnvloed door tal van factoren. Dat maakt dat het aantal risico’s en de te nemen maatregelen ook veelomvattend zijn. Volstaan wordt met een omschrijving van de belangrijkste risico’s die we zien gekoppeld aan onze kadernota sociaal domein.

Verschuiving van vangnet naar omgeving komt niet of onvoldoende tot stand

Er is een nieuwe opdracht ‘versterken omgeving’ opgesteld. In deze nieuwe opdracht pakken we deze plannen en ontwikkelingen in samenhang op vanuit de overkoepelende paraplu en de beweging van het versterken van de omgeving én in samenwerking met inwoners en onze partners uit het sociaal domein. De omslag vergt echter tijd en is niet van vandaag op morgen gerealiseerd. Financiën en budgetten die beschikbaar zijn voor preventie, gezondheid en het versterken van de omgeving zijn vaak tijdelijke middelen en dat maakt de borging van de inzet die we plegen  kwetsbaar. We monitoren op verschillende fronten de ontwikkelingen binnen het sociaal domein en rapporteren periodiek aan de raad.

Het aantal cliënten en voorzieningen in het vangnet neemt toe

Door demografische, politieke, economische en sociale ontwikkelingen neemt het aantal cliënten en het beroep op voorzieningen toe. Door meer te investeren in de omgeving proberen we een groter beroep op onze voorzieningen te voorkomen. Maar ook door het opnieuw inrichten van de toegang voor het sociaal domein, samen met partners.  Hiermee willen we bereiken dat er een grotere focus ontstaat op de omgeving met meer duurzame oplossingen tot gevolg naast het eventueel tijdelijk inzetten van een maatwerkvoorziening. Daarnaast blijven we de ontwikkeling monitoren door verdere inzet op data-analyse.

De kosten stijgen

Als gemeenten zijn we gehouden aan de Amvb’s reële kostprijzen en contractstandaarden. Dat betekent dat de mogelijkheid om op de kostprijs te sturen beperkt is. Het merendeel van de huidige contracten binnen de regionale inkoop wordt vanaf 2026 verlengd waarbij de aandachts- en verbeterpunten uit de evaluatie worden meegenomen in de verlenging. Daarnaast starten we op een beperkt aantal segmenten/producten een nieuwe aanbesteding die ook vanaf 2026 moet gelden. Onderdeel van zowel de verlengingen alsook de nieuwe aanbestedingen vormt onder meer het verder vormgeven van de transformatie bij onze aanbieders.

De inkomsten wijzigen

Hoewel een aantal jaren geleden veel budgetten in het sociaal domein fasegewijs zijn opgegaan in het gemeentefonds is er binnen het sociaal domein nog vaak sprake van specifieke uitkeringen. Het nieuwe kabinet wil deze ook overhevelen naar het gemeentefonds weliswaar met een korting. Hoewel dit zorgt voor meer stabiliteit voor gemeenten is er wel de uitdaging in hoeverre de budgetten dan (nog) toereikend zijn. Daarnaast is er ook een erkenning van disbalans tussen taken en middelen. Voor de Wmo is al aangekondigd dat een deel van de middelen wordt afgezonderd en geïndexeerd met een ander percentage dat meer rekening houdt met de demografische ontwikkelingen. We zullen deze ontwikkelingen volgen en waar nodig bijsturen.

Specifieke risico’s

Naast bovengenoemde algemene risico’s is het goed om nog een aantal specifiek onderwerpen te benoemen:
De benodigde besparingen in het kader van de hervormingsagenda jeugd komen niet of onvoldoende tot stand: om de hervormingsagenda jeugd uit te voeren wordt binnen regionaal verband samengewerkt en is een actieplan opgesteld. Ook lokaal zetten we in op vernieuwende aanpakken om het doel van de hervormingsagenda te realiseren.

Zorgcontinuïteit komt onder druk: enerzijds door de financiële positie van aanbieders anderzijds door het gebrek aan arbeidskrachten. Via onze uitvoeringsorganisatie MGR (contractmanagement) monitoren we de financiële positie van onze aanbieders. Daarnaast wordt via het arbeidsmarktbeleid ingezet op projecten om mensen te bewegen te kiezen voor een beroep in de zorg.

2. Grondbedrijf

De lopende grondexploitaties, Smakt en Castenray, worden eind 2024 afgesloten. De risico’s in die exploitaties zijn minimaal en voor zover mogelijk ingecalculeerd. Er zijn twee grondexploitaties in voorbereiding. In de conceptgrondexploitaties worden met zoveel mogelijk bekende risico’s rekening gehouden in de calculaties.

3. Privacy en informatiebeveiliging

Om ervoor te zorgen dat informatie beschikbaar, correct en afgeschermd is, is het nodig om risico-gebaseerd informatiebeveiligingsmaatregelen te nemen en deze risico’s en maatregelen constant te beheren. De grootste risico’s zijn dat:

• Vertrouwelijke/gevoelige informatie beschikbaar is bij niet-geautoriseerden (binnen en buiten de organisatie)
• Uitwisseling van persoonsgegevens en privacygevoelige informatie binnen de organisatie en naar partners op een onverantwoordelijke manier gebeurt
• De kans dat informatiebeveiligings-incidenten de bedrijfsvoering raken toeneemt (zowel intern als binnen de keten van overheden en andere organisaties).

Algemene maatregelen:

• Maximale samenwerking door de functies van FG (Functionaris gegevensbescherming), PO   (Privacy Officer) en CISO (Chief Information Security Officer)
• Met de onafhankelijke rol van privacy en informatiebeveiliging zorgen we voor een objectieve  advisering van maatregelen
• Jaarlijkse verplichte verantwoording over informatieveiligheid, implementatie BIO (Baseline
  Informatiebeveiliging Overheid) en privacy via ENSIA (Eenduidige Normatiek Single
  Information Audit)
• Privacy en Informatiebeveiliging maken standaard onderdeel uit bij projecttoetsing. Door
  maatregelen te nemen worden risico’s gemitigeerd of tot een geaccepteerd niveau gebracht
• Met het uitvoeren van DPIA's (Data Protection Impact Assessments) brengen we risico’s in
  beeld en maken we als organisatie bewuste keuzes
• Vergroten bewustzijn bij medewerkers door het uitvoeren van Privacy en Security awareness
  trainingen

4. Algemene garantstelling
   De gemeente staat garant voor een aantal financiële risico’s van derden. Deze worden periodiek gevolgd en hierover wordt gerapporteerd in de jaarrekening. De kapitalisatie van de risico’s wordt meegenomen in de bereiking van de weerstandsratio. De meest risicovolle garantstelling is die voor Glasweb Venray. Het risico daar is dat het klantenbestand achterblijft bij het benodigde aantal en dat zij hierdoor onvoldoende liquide  middelen zouden hebben om aan hun betalingsverplichtingen te voldoen. Dit risico houden we in grip door het, samen met de BNG, periodiek monitoren van de ontwikkeling van hun klantenbestand en financiële positie. Doordat KPN fase 2 heeft aangelegd en de afspraken die daarover zijn gemaakt, is het financiële risico ook verminderd.
   
5. Algemeen samenwerken / verbonden partijen
   Door met of via andere partijen samen te werken, geven we een deel van onze taken en de beheersing daarvan (gedeeltelijk) uit handen. Dit doen we echter binnen de kaders van Vizier op Samenwerking waarbij we periodiek bekijken of ze nog altijd doen wat we beogen. Ook nemen de doelen, risico’s en beheersmaatregelen door. De meest risicovolle verbonden partijen zijn de Veiligheidsregio Limburg Noord en Noord Limburg West (NLW). Zowel ambtelijk als bestuurlijk bepalen we mede de richting en volgen we de ontwikkelingen bij beide partijen intensief. Daar waar risico’s ontstaan, nemen we passende beheersmaatregelen en waar nodig rapporteren we die tussentijds aan de gemeenteraad.
   
6. Algemeen bestuurders: pensioen / wachtgeld / nabestaande pensioen en arbeidsongeschiktheid
   Voor het opvangen van eventuele verplichtingen wanneer (oud-)bestuurders arbeidsongeschikt raken, komen te overlijden of aanspraak (gaan) maken op de wachtgeldregeling, hebben we een voorziening getroffen. De fluctuerende marktrente maakt dat hiervoor nog een extra risico bestaat. Dit risico komt te vervallen wanneer we dit zouden kunnen overbrengen naar het ABP. De verwachting is dat dit waarschijnlijk per 1 januari 2028 zal gaan gebeuren.
7. Algemene Rijksinkomsten

De gemeentefondsuitkering is de grootste inkomstenpost die de gemeente ontvangt van het rijk. De uitkering heeft als basis de ontwikkelingen in het bruto binnenlands product, het btw-compensatiefonds en een zestigtal parameters zoals de inwoneraantallen, lage inkomens, oppervlakte van de gemeente en WOZ-waarden. Deze gegevens zijn voortdurend onderhevig aan landelijke en lokale veranderingen met grote invloed op de hoogte van de uitkering en betekent dit  automatisch een risico. Resultaten van landelijke onderzoeken voortvloeiend uit de herverdeling gemeentefonds zijn vertraagd en volgen waarschijnlijk pas eind 2024 of begin 2025. Op dit moment zijn de taken en middelen van gemeenten niet in balans. Speerpunt van de VNG en de gemeenten is om samen met het kabinet tot een akkoord te komen waarin de taken en middelen van gemeenten wel in balans zijn. De raad wordt periodiek via raadsinformatiebrieven op de hoogte gesteld van ontwikkelingen in het gemeentefonds.

Risico-ontwikkeling

In het risicobeleid is aangegeven dat niet alle risico’s een financieel gevolg hoeven te hebben. Risico’s kunnen ook imagoschade en negatieve effecten hebben op het realiseren van (maatschappelijke) doelstellingen.
De financieel gecalculeerde risico’s hebben zich als volgt ontwikkeld:

We verwachten gedurende de gehele planperiode een stijging van de risico’s. Dit wordt veroorzaakt door de algemene risico's (zie tabel hieronder).

Algemene dienst

Voor het sociaal domein krijgen we steeds beter inzicht en grip op de indicatiestellingen en dus het realiteitsgehalte van de budgetten. We zijn ook beter in staat om adequate maatregelen te treffen bij dreigende overschrijdingen. Daardoor blijven de risico’s beter beheersbaar.
Na 2025 worden de risico’s minder opgevangen door exploitatie-overschotten omdat voor de periode 2025-2028 wordt uitgegaan van sluitende begrotingen. Hierdoor neemt het totaalbedrag van de risico’s vanaf 2026 toe.

Grondbedrijf

Het risico voor het grondbedrijf bestaat uit een cumulatie van de risico's per project. In de  bovenstaande tabel is zichtbaar dat in de jaren 2024 t/m 2028 het risico minimaal stijgt.